عملیات کربلای ۵:
عملیات کربلای ۵ عملیاتی نظامی و تهاجمی از سوی نیروهای مسلح ایران، علیه نیروهای ارتش عراق، در جریان جنگ ایران و عراق است. این عملیات ششمین عملیات نیروهای نظامی ایران برای فتح بصره و شدیدترین نبرد تاریخ جنگ ایران و عراق محسوب میشود. نیروهای ایرانی عملیات را در محور شلمچه به منطقهای موسوم به کانال ماهی، به صورت گسترده در تاریخ ۱۹ دی ۱۳۶۵ با فرماندهی سپاه پاسداران آغاز کردند. عملیات کربلای ۵ با فاصله ۱۵ روز پس از عملیات کربلای ۴ انجام شد. این عملیات، پرهزینهترین و پرتلفاتترین عملیات این جنگ بود و از آن بهعنوان آغازی بر پایان جنگ ایران و عراق یاد میشود.
در نتیجه این عملیات، نیروهای نظامی ایران اگرچه از دستیابی به هدف اصلی عملیات، یعنی تسخیر شهر بصره، بازماندند اما با این حال توانستند حدود ۱۵۰ کیلومتر مربع از منطقه اشغال شده شلمچه را آزاد، و قسمتهایی از جنوب عراق را نیز به تصرف خود درآورند. در انتهای عملیات کربلای ۵ خطوط پدافندی ایران در نزدیکی پتروشیمی عراق ایجاد شد. از این عملیات بهعنوان عملیات محاصره بصره نیز نام میبرند.
هدف از این عملیات:
منطقه شلمچه به لحاظ اهميت سياسی و نظامی آن، بهعنوان يکی از معابر وصولی شهر بصره، همواره در زمره اهداف قواي نظامی جمهوری اسلامی ايران قرار داشت. در صورت تسلط بر اين منطقه، جمهوری اسلامی میتوانست برتری خود در جنگ را به اثبات برساند.
ویژگیهای منطقه عملیاتی:
منطقه عملياتی شلمچه که در جنوب شرقی شهر مهم بصره قرار گرفته و تقریباً نزدیکترین محور وصولی به اين شهر به شمار میآید، به مناطق و محورهای زير محدود میباشد:
از شمال، به آبگرفتگی جنوب زيد.
از شرق، به دژ مرزی ايران و عراق.
از جنوب، به رودخانه اروند و اروند صغير.
از غرب، به کانال زوجی و شهرهای تنومه و الحارثه.
اين منطقه از تعداد زيادی نهر، کانال، خاکريز، جاده و … تشکيل شده است که همه آنها در بخش شمالی اروند قرار دارند. هم چنين، آبگرفتگیهای متعددی در اين منطقه وجود دارند که از سوی ارتش عراق بهعنوان موانعی در مقابل هرگونه نفوذ قواي جمهوری اسلامي ايجاد شدهاند.
نیروهای عملکننده ایران:
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
شرح عملیات:
به دليل دست نيافتن ايران به اهداف پيشبينی شده در عمليات كربلای ۴،بحران بزرگی برای فرماندهان جنگ به وجود آمده بود. به همين سبب با توجه به آمادگی يگانها و نيروهاي داوطلب براي انجام عملياتی ديگر، طرح عمليات «كربلای ۵» در مدتی اندك يعنی ۱۲ روز، ريخته شد.
چيزی كه اوضاع را به هنگام انتخاب منطقه عملياتی پيچيده و دشوار میساخت، اين بود كه در چنين شرايطی تنها انجام يك عمليات نمیتوانست راهگشا باشد، بلكه در عين حال عمليات میبايست از شرط تضمين پيروزی و همچنين شرايط و ويژگیهای لازم مناطق آزاد شده به سود جمهوری اسلامی بهرهمند باشد.
هشت ماه و اندی وقت و سرمايهگذاری نسبتاً وسيع جمهوری اسلامی (نيروی انسانی، امكانات و غيره) براي طراحی و انجام عمليات گسترده و بخصوص شيوه تبليغاتی و طرح مسئله عمليات سرنوشتساز، تا حد زيادی توقع همگان را نسبت به دستاوردهاي عمليات آينده بالا برد و تلقی خاصی را نسبت به سرنوشت جنگ در بين مردم پدید آورد. توقف نبرد در كربلاي ۴ و اعلام آن بهعنوان يك عمليات محدود، ابهاماتی را میتوانست در اذهان به وجود آورد كه تبليغات ناخوشايندي را در پی داشت.
ولي عمليات كربلای ۵ كه در ساعت ۱ و ۳۰ دقيقه بامداد ۱۹ دیماه ۱۳۶۵ با رمز يا زهرا سلاماللهعلیها آغاز شد، تا اندازهای انتظارات مردم را برآورده ساخت. اين عمليات تا پايان سال ۱۳۶۵ ادامه يافت و به لحاظ مقاومت و جنگندگی نيروهای ايران در شرايط بسيار مشكل و پيچيدگی دژهای مستحكم دشمن، يكي از بزرگترین نبردهای تمام دوران جنگ تحميلي محسوب ميشود. منطقه عمومی شرق – بهخاطر اهميت سياسی و نظامی آن – همواره جايگاهی قابلتوجه در انديشه طراحان جنگ داشته است.
پس از فتح خرمشهر، تسلط بر شلمچه بهعنوان يكی از معابر وصولی شهر بصره، در زمره اهداف قوای نظامی ايران قرار گرفت و عمليات كربلاي پنج بهترين موقعيت براي عملی ساختن اين ايده بود. پيشروی سريع نيروها از سيلبند و مواضع دشمن در شرق «كانال ماهی» بسته و سپس عبور از اين كانال و توسعه وضعيت نيروهای خودی، نشانگر غافلگيری دشمن در اين محور بود. اخبار و اطلاعات واصله نيز حكايت از وضعيت نسبتاً مناسب و خوب نيروها میكرد. ادامه اين تلاشها در روز نخست منجر به تصرف مثلث غرب «كانال زوجي» شد.
همچنين در محور «پنج ضلعی»، تلاش دشمن منحصراً مقاومت در يك قرارگاه فرماندهی تيپ بود و نيروهاي رزمنده و زرهی سپاه توانستند بيشتر پايگاههای موجود در اين محور را به تصرف خود درآورند. درگيری در جزيره «بوارين» در ساعات نخستين عمليات، بيشتر بدين منظور بود كه دشمن احساس كند در سراسر خط درگيری وجود دارد تا فرصت تمركز نيرو را نداشته باشد.
همچنين در پاسگاه «بوبيان» كه جناح راست عمليات بود، رزمندگان توانستند آن را به تصرف خود درآورند. در روزهای بعد، پاتكهاي سنگين دشمن در منطقه از محورهای مختلف آغاز شد و از طرفی عمليات و درگيری نيروهای خودی نيز ادامه پيدا كرد. در مجموع، مقاومت و ايستادگي نيروها زير آتش شديد دشمن، با وجود كمبود مهمات و بسته شدن چند راه تداركاتی و كمك رساني، بينظير بود. در محور كانال پرورش ماهی اين درگیریها به اوج خود رسيد و تنها جاده ارتباطی كه به رزمندگان مستقر در اين محور آذوقه و مهمات میرساند، بیوقفه زير آتش سنگين عراق بود. گذشته از نقش اساسی عمليات كربلای ۵ در پيدايش يك امكان تازه برای اجرای آتش پی در پی بر روی شهر بصره – همزمان با جنگ شهرها – تلاشی وسيعتر برای انهدام قسمت ديگری از ارتش عراق، (حتي بيشتر از فاو) از جمله دستاوردهای مهم نظامي كربلای ۵ بود.
انهدام دشمن در كربلای ۵ بهمراتب بيشتر از والفجر ۸ بود، به گونهای كه حتی تحليلگران غرب ناچار به اعتراف گوشهای از اين مسئله شدند. شلمچه به منزله يكي از قویترین دژهاي دشمن محسوب ميشد و اين برای ارتش عراق به منزله ديواری غير قابل نفوذ بود و همين اعتماد بيش از اندازه نسبت به منطقه، تأثیر بسزايی در غافلگيری دشمن داشت. اين عمليات با انجام چندين عمليات محدود كه بعدها «عمليات تكميلی» نام گرفت، كامل شد. اين عمليات باعث تثبيت و ترميم خطوط پدافندي نيروهاي ايراني گرديد.
در رأس اهداف عمليات تكميلی، پنج هدف عمده قرار داشت:
– تكميل و ترميم خط پدافندی خودي در نهر جاسم.
– توسعه و تثبيت نهايی سر پل منطقه غرب نهر جاسم و پيشروی عمده به سوی كانال زوجی
– تصرف مجدد سر پل غرب كانال ماهی و گرفتن جناح اساسی از دشمن.
– حضور مؤثر و تهديد منطقه استراتژيك شرق كانال زوجی.
– انهدام بخشی وسيع از امكانات و نفرات دشمن.
در عمليات كربلاي ۵ بيش از ۸۰ فروند هواپيما، ۷۰۰ دستگاه تانك و نفربر، ۲۵۰ قبضه توپ صحرايی و ضدهوايی، صدها قبضه انواع ادوات نيمه سنگين، ۱۵۰۰ دستگاه خودرو، دستگاه انواع ادوات مهندسی – رزمی، مقدار زيادی سلاح سبك و مهمات دشمن منهدم شد.
همچنين در اين عمليات ۸۱ تيپ و گردان مستقل دشمن منهدم و ۳۴ تيپ و گردان نيز آسيب كلی ديد. تعداد كشته و زخمیها و اسراي عراق بالغ بر ۴۲۷۰۰ تن بود. علاوه بر آن ۲۲۰ دستگاه تانك و نفربر، ۵۰۰ دستگاه خودرو و ۸۵ قبضه انواع توپ، هزاران قبضه سلاحهای سبك و سنگين و مقدار زيادی مهمات نيز به غنيمت نيروهای خودی درآمد.
در اين عمليات بزرگ و طولانی كه با سنگينترين و بيشترين پاتكهای دشمن توام بود، چندين تن از فرماندهان برجسته ايرانی مانند «حسين خرازی» فرمانده لشكر ۱۴ امام حسين(۷) از اصفهان، «يدالله كلهر» قائممقام لشكر ۲۷ محمد رسولالله (۹) از تهران، «حجتالاسلاموالمسلمین عبدالله ميثمی» مسئول حوزه نمايندگی حضرت امام (۴) در قرارگاه خاتم الانبيأ (۹)، اسماعيل دقايقي فرمانده لشكر ۹ بدر، هاشم اعتمادی فرمانده تيپ امام حسن (۷) محمدعلی شاه مرادی فرمانده تيپ ۴۴ قمر بنیهاشم، حاج قاسم ميرحسينی قائممقام لشكر ۴۱ ثارالله، محمد فرومندی قائممقام لشكر ۵ نصر و… به شهادت رسيدند.
نتایج عملیات:
عبور از موانع نفوذناپذیر دشمن در شرق بصره و حضور در حومه اين شهر بهگونهای اهميت يافت که متعاقب اين عمليات:
موقعيت سياسی و نظامی عراق تضعيف شد و در نتيجه حملات گسترده اين کشور به مراکز اقتصادی، صنعتی و مسکونی ايران بار ديگر آغاز شد.
اوضاع جبهههای نبرد به سود قوای نظامی ايران تثبيت شد و سپاه پاسداران يکی از ارزندهترین تجارب نظامي خود را کسب کرد.
تلاشهای بینالمللی براي پایاندادن به جنگ افزایشیافته و به تصويب قطعنامه ۵۹۸ که در آن براي اولینبار تا حدودی نظريات جمهوری اسلامی ايران لحاظ شده بود، در شورای امنيت سازمان ملل انجاميد.
حضور گسترده نظامي امريکا و متحدين او در خلیجفارس آغاز شد و يکي از هواپيماهای مسافربری ايران توسط ناوگان امريکا ساقط گرديد.
تعدادي از حجاج بیدفاع ايران توسط رژيم سعودی به شهادت رسيدند.
آخرين آمار انهدام نيروی دشمن از شروع عمليات کربلای ۵ تا پس از عمليات تکميلی کربلای ۵ به شرح زير است:
۱- مناطق و تأسیسات آزاد شده:
۱۲ کيلومتر پيشروی بهطرف بصره و آزادکردن ۱۵۰ کیلومترمربع.
آزادسازی پاسگاههای بوبيان، شلمچه، کوت سواری و خين.
آزادسازی ۱۴ کيلومتر از جاده آسفالته شلمچه – بصره.
آزادسازی جزاير بوارين، فياض و ام الطويل.
آزادسازی ۱۱ قرارگاه تيپ ارتش عراق.
آزادسازی روستاهاي خرنوبيه، سعيديه، حنين، سليمانيه، هسجان، جاسم.
عبور از کانال ماهیگیری، نهر دوعيجی و جاسم.
استقرار در ۱۰ کيلومتری بصره.
تصرف درياچه بوبيان و بخشی از کانال ماهي.
۲- تجهيزات منهدم شده دشمن:
بيش از ۸۰ فروند هواپيما.
۷۰۰ دستگاه تانک و نفربر.
۲۵۰ قبضه توپ صحرايی و ضدهوایی.
صدها قبضه انواع ادوات نیمهسنگین.
۱۵۰۰ دستگاه خودرو.
۴۰۰ دستگاه انواع ادوات مهندسی و رزمی.
مقدار زيادی سلاح سبک و مهمات.
در اين عمليات ۸۱ تيپ و گردان مستقل دشمن منهدم و ۲۴ تيپ و گردان مستقل نيز آسيب کلی ديدند و تعداد ۷ هزار نفر کشته يا زخمی و ۲۷۰۰ نفر نيز اسير شدند.
مسئولیت گردان شهادت از لشکر ۲۷ محمد رسولالله در عملیات کربلای ۵:
جواد صراف از گردان مالک، در پاییز سال ۱۳۶۵، مأموریت پیدا میکند تا گردان پیاده شهادت را تجدید سازمان نماید و در این مأموریت اکبر عاطفی و حسن اباذری بهعنوان جانشینهای صراف او را در این امر یاری مینمایند. گردان در عملیات کربلای ۴ به دلیل عدم فتح عملیات وارد عمل نشد و در عملیات کربلای ۵ شرکت کرد.
جواد صراف در ۲۲ دیماه ۱۳۶۵ با ورود گردان شهادت در عملیات شلمچه نزدیک سهراهی شهادت پشت کانال پرورش ماهی به فیض شهادت نایل شد و فرماندهی گردان به دستور فرمانده لشکر (محمد کوثری) به اکبر عاطفی واگذار میشود که ایشان در ادامه عملیات کربلای ۵ و عملیات تکمیلی در زمستان ۱۳۶۵ گردان را همراهی میکنند.
از دیگر عوامل گردان در عملیات کربلای ۵:
پیک گردان: محمد کشاورز/ مسئول تبلیغات گردان: محمدرضا طاهری/ حاج اقای راستی و ملکوتی روحانی گردان/ مسئول کارگزینی: قاسم باهو/ مسئول دسته ادوات: قلمبر
مسئول گروهان امیرالمومنین: ابراهیم کاشانی و معاونینش شهید حمید کرمانشاهی، شهید علی اصغر عبدالحسین زاده و شهید عباس اسماعیلی/ پیک گروهان: شهید حسین اسماعیلی
مسئول دسته ۱ گروهان امیرالمومنین: شهید حسین کریمی و معاون دستهاش حجت ابراهیمی
مسئول دسته ۲ گروهان امیرالمومنین: شهید جباری
مسئول دسته ۳ گروهان امیرالمومنین: سعید برج و معاون دسته غلامرضا صراف
مسئول گروهان امام حسن (ع): شهید حسین نانکلی و معاونینش حسین خواجوی و شهید مهدی فغانی